İnsan ve Gönül

Yunus’un “Bir siz dahi sizde bulun / Benim bende bul­duğumu” mısralarını her zaman ürpererek okurum. Düşün­dükçe daha bir derinliklerine iniyor insan. Dikkatle bakarsak, toplumun, evrenin sırlarını insanoğlunun varoluşunu, kendimiz­de bulabiliriz. Kendi kendini tahlil, insanı derin gerçeklere götü­rebilir. İnsan kendini tanıyorsa, başkalarını daha iyi tanıyabilir. “Ben”de toplanan ve düğümlenen varlığın keşfi kadar, heyecan verici ne olabilir? Varlık binbir sırla doludur. Akıl ve irade bu sırları çözmek için verilmiştir. Varoluşun bir anlamı olması ge­rekir. Görevimiz bu mânâyı araştırmak ve bulmaktır. Onu anla­yabildiğimiz gün bütün evren, pırıl pırıl aydınlık bir mâbet haline gelecektir.

Her an yeniden varoluyoruz. Her an yepyeni oluşlar için­deyiz. Ve her an yepyeni bir güzellik, gözleri ve gönülleri ka­maştırıyor. İnsan gözden ibaret. Gerisi et ve kemik. Göz neyi görürse değeri o kadardır insanın...

İnsanoğlu yaşamı boyunca yalnız doğruyu ve iyiyi değil, güzeli de arar. Görmek göz kapaklarını aralamak değildir. Bak­masını bilen görür. Yunus, bu gözümden bakan nedir? diye sorar. Gören göz değil düşüncedir. Güzellik yalnızca duyuya açıktır. O mantıksal yaklaşımın dışındadır. Biz güzelliği duyu­larla, inançlar ve sezgiyle algılarız. Güzel gören güzel düşünür. Güzel düşünen hayatından zevk alır. İnsanların kafalarında kendileriyle ilgili belirli bir imaj vardır; kendilerini nasıl görü­yorlarsa öyle olurlar. Madde ile mânâyı, akıl ile gönlü, iç ile dışı barıştıranlar; barış, mutluluk ve güzellik içinde yaşarlar. Ger­çekçilik, yaşamın bütününü görmek ve ondaki muhteşem sen­foniyi dinlemek demektir. Sadece kendi içlerinin karanlığını ya­şayanlar ne kadar zavallıdırlar... İnsan her şeyden önce kendi kendine dost olmalıdır. Kendi kendiyle dost olan kimse, dünya ile dost ve barışık olur. Kendilerini, kendi iç varlıklarını güzel­leştirmemiş kimselerin, güzelliklere yaklaşmaya hakları da ol­maz. İçle dışın uyumu kurulduğu zaman huzur ve mutluluk ken­diliğinden ortaya çıkar. Bakmasını bilen görür. İnsan sadece günlük yaşamını sürdürmekle varlığı ve kendini bilemez. “Ol mâhiler ki derya içredir, deryayı bilmezler.”

Kültür denince her şeyden önce san’at ve edebiyat akla geliyor. Onlar bize görmeyi, sevmeyi ve düşünmeyi öğretiyorlar. Açık konuşalım. Hayatımız gün geçtikçe renksizleşiyor, tatsızla­şıyor, yavanlaşıyor. Tek düze bir hale geliyor. İşte bu hayata yepyeni bir canlılık, ışık, renk, lezzet ve keyif getirmek için dine, tasavvufa, edebiyata, müziğe, resme, bütün güzel san’atlara her zamandan daha fazla önem vermek zorundayız... Bizim de Yunus gibi “Her dem taze doğarız, Bizden kim usanası” diye­bilmemiz için, son nefese kadar kendimizi yetiştirmeye, her gün kendi kendimizi aşmaya, “ebedi öğrenci” kalabilmeye çaba göstermemiz gerekiyor. Hayat sonsuz bir hızla ilerliyor. Durmak mahvolmaktır. Yunus, “Bu semaa girmeyen sonunda peşi­man olur.” diyor. Varolmak sevmektir, kendini aşmaktır, her an daha iyiye, güzele ve doğruya koşmaktır. Sevmek devam eden en güzel huyum diyebilmektir. Sevdiğimi demez isem sevgi derdi boğar beni diye haykırır büyük Yunus. Dış dünyadaki hiçbir şey insanın içindeki büyük boşluğu, sonsuz özlemi doyurmuyor. İnsan kendi içinde bir âlemdir. Onda hiçbir varlıkta olmayan bir ruh vardır. Evrenin sırrı belki de insanoğlunun içindedir. Okumayı, ama gerçek anlamda okumayı öğrene­bilmek sanatların en çetini, en gücüdür. Goethe “Hayatımın seksen yılını bu işe verdim. Yine de kendimden memnun olduğumu söyleyemem” diyor. Hayatta her şey öylesine iç içe ki... Her beraberlik bir ayrılığı, her ayrılış bir beraberliği getiriyor. Biz edebiyatın, güzel san’atların yardımı ile, katkısı ile yaşamı büyütüyor, geliştiriyor, derinleştiriyor, yüceltiyoruz. Sonsuza ula­şıyoruz. Yaşam hiçbir zaman bitmiyor. Her varoluş, kendiyle birlikte ölümü, her ölüm kendiyle beraber yeni bir varoluşu ge­tiriyor. Duygularımız başıboş bırakılmamalıdır. Disipline edilme­li, doğru kanallara çevrilmelidir. Shakespeare “Duygunuzla dü­şünceniz arasına fesat sokmayınız” der. San’at bizi iç üzün­tülerimizin, ezikliklerimizin üstüne çıkarır. Kederlerinin üstüne çıkmayan insanlar, bir süre sonra onların altında kalıp ezilmeye mahkûmdurlar. Gerçek sanat eserleri bizi, mutluluğa götürecek yolu tıkayan huzursuzluklardan kurtarır, içimizi manevî bir ışıkla doldurur. Kendi iç âlemi ile barış içinde olmayan insanlar, hu­zuru hiçbir yerde bulamazlar. Hayat, varoluş kişiseldir. Kendine özgü bir serüvendir. Huzuru kendi kalbinde bulup hissede­meyen insana, başkaları bunu nasıl verebilir?

San’at eseri bizde evrensel gönüle giden kapıları açar, gönül de canlı, özverili ve kendi kendine yeterli olur. Böyle gönül sahi­bi insanlar da kazandıkları güzellikleri sözle, davranışla, amaç gütmeksizin çevresindeki insanlara da yansıtırlar. Böylece san’at eserinden insan gönlüne ve evrensel gönüle sürekli bir sevgi akımı dolaşmaya başlar. İşte o zaman Yunus gibi “Gelin tanış olalım, işi kolay tutalım, sevelim sevilelim, dünya kimseye kalmaz.” derler.

Beethoven’ın dokuzuncu senfonisinin koro bölümünde oldu­ğu gibi “Birleşiniz insanlar, kardeş gibi olunuz” diye haykırı­rız. O büyük insan güzeller güzeli Yunus, “Sevdiğimi demez isem, sevgi derdi boğar beni” diye seslenmiyor mu yüzyıllar ötesinden... Sanat eserine gösterilen ilgi, yaşama, yaşamın renkliliğine, varoluşun ihtişâmına gösteriliyor demektir. Bu yön­den insanlarla, san’at eserleri ile, çiçekler, ağaçlar ve bütün do­ğa ile ilişkilerin, sağlıklı ve dengeli bir biçimde kurulabilmesi, olgunlaşmak açısından önemlidir. Olgun insan, kâmil insan, karşılaştığı her şeyi “evrensel bütün” içindeki yerine oturtabilen insandır. Sait Faik “Her şey bir insanı sevmekle başlar” der. Bir insana, bir varlığa karşı uyanan sevgiyi büyütüp yücelte­bilmek, onu evrensel boyutlara götürebilmek gerekir. Önemli olan, yerdeki ufacık bir kum tanesinden, gökyüzündeki Saman­yolu’na kadar bütün varlığı aşkla, inançla, sevgiyle, say­gıyla ku­caklayabilmektir. San’at eserleri, sevgimizin boyutlarını her gün biraz daha genişletmekle bizi yüceltir, olgunlaştırır, varoluşun özüne ve amacına yaklaştırır. Bir nehrin denize ulaşınca hır­çınlıklarını bırakarak huzura kavuşması gibi, insan da evrensel sevgiye ulaşınca her yer cennet olur, varoluşun bilin­cine varır. Yunus gibi “Aşk gelicek cümle eksikler biter” der; “Sevmek devam eden en güzel huyum” der Cahit Sıtkı gibi... Sevgi bütün evreni aydınlatan bir ışıktır. Sevgiyle bakır altınlaşır. İnsanoğlu içindeki sevginin büyüklüğü ile doğru orantılı olarak vardır, yaşıyordur ve büyüktür, yücedir. Sevgi bütün kapıları açan, evrenin altın anahtarıdır.

İç barış ve huzur olmadan, benlik ve egonun duvarları aşıl­madan, kavgayla gürültüyle güzellik evrenine ulaşılmaz. Güzel­lik algılanamaz. Ancak kendi kendisiyle barışık insanlar, iç dün­yalarının sonsuz derinliklerine vararak, güzelliği sezebilir, duya­bilir ve başkalarıyla paylaşabilir. Büyük san’atçıların aynı za­manda çok asil, temiz, zarif ve ince insan olmaları tesâdüf de­ğildir. Ego eğitilmeden, benlik kibir duvarları aşılmadan, güzellik kalesine kim girebilmiş ki? Girdiklerini sananlar, sonsuz bir alda­nış içinde ömür sürüyorlar...

Yunus, “Benim bir karıncaya ulu nazarım vardır” der. Hayret edebilmek ne güzeldir. Hayret duygusu, bilimin de felse­fenin de güzel san’atların da beşiğidir. “Şaşırmak, heyecan­lanmak bende yaşlanmadı. Dünyaya, dünyadaki nice şeye hep ilk görüyormuşum gibi baktım ben” diyor İlhan Berk. Bütün mesele, insanın kendi kendinin içinde kiracı olarak yaşa­mamasıdır. Kendi gönül evimizde kendi kendimiz olarak yaşa­dığımız zaman, sorunlar çözüme kavuşmuş olacak. İçle dışın uyumu kurulduğu zaman huzur ve mutluluk kendiliğinden ortaya çıkacak... Bilelim ki kişi kendini kurtaramazsa, onu kimse kur­taramaz. Deniz gibi olan kimseyi, hangi insan bulandırabilir? İyinin, güzelin, doğrunun dostu olana korku ve hüzün yoktur. Bir tohumda çınar gizlidir; tohumda çınarı görmek hünerdir. Mev­lânâ ne güzel söylüyor, “İnsan gözdür, gerisi postan ibarettir; göz ise dostu görendir...”