.
BÜTÜN İNSANLIK ZOR GÜNLERDEN GEÇİYOR, AMAN İSRAFTAN UZAK KALALIM
Kıymetli yavrum,
On dokuz yıl evveldi. Stokholm’e gitmiştim. Bir otele indim. Geceydi. Sabahleyin, tıraş olmak için lâvaboya gittiğimde, ayna­nın yanında ilginç bir yazı gördüm. Lütfen diyordu, tıraştan son­ra jiletinizi çöpe atmayın. Yanda bir kutu var, oraya bırakın. Bir tek jiletle dahi olsa, İsveç çelik sanayiine yardımcı olun. Doğ­rusu hayretler içinde kaldım. Çocukluğumdan beri çelik eşya denince akla İsveç çeliği gelir. Birçok eşya üzerinde “İsveç çeli­ğinden yapılmıştır” diye yazardı. İşte o ülke, kullanılmış bir tek ufacık jiletin bile çöpe gitmesini istemiyor, ona sahip çıkıyor, ge­len turistlere rica yollu uyarıda bulunuyordu.

İsviçre’de zaman zaman, belli periyotlarda, radyolar, televiz­yonlar, basın bir haberi duyurur. Şu tarihte, şu saatte, adam­larımız gelecek. Siz lütfen hazırlığınızı yapın. Okumadığınız, ilgilenmediğiniz, kullanmadığınız ne kadar kitap, dergi, gazete varsa, kağıt, ambalâj, kutu varsa, velev ki, bir ilaç prospektüsü dahi olsa, kapının önüne koyun. İsviçre’nin kalkınmasına yar­dımcı olun. Fazla ağaç ziyaına engel olun.

Yirmi yıl önce Almanya’da, Berlin’deyim. Akşam yemekten sonra şehri geziyorum. Bir mağazanın önünde durdum. Berlin’in en büyük, en zengin, en görkemli işyeri imiş. Nefis bir vitrin. Satılacak eşya, büyük bir dikkatle, ince bir özenle konulmuş. Vitrin değil, bir tablo. Zevkle bakıyorum. Birden ışıklar söndü. O güzelim vitrin kapkara oldu. İşte dedim, bizde olduğu gibi bura­da da beklenmeyen zamanlarda elektrik kesiliyor. Oradan ge­çen bir işçi kardeşimiz, büyük bir zarafet ve incelikle beni uyar­dı. Efendim dedi, bu bir elektrik kesintisi değil. Âdet böyle. Her akşam dokuz buçukta ayarlıdır, kendiliğinden kesilir. Saat ona kadar herkes evine gider. Onda akşam hayatı biter, ertesi sa­bah altıdan sonra yine başlar. On ile altı arası istirahat zama­nıdır. En ufak gürültü, patırtı, bağırıp, çağırmak yasaktır. Bu Alman ekonomisine karşı yapılmış bir suç, bir baltalama gibi kabul edilir. Eksik olmasın, işçi kardeşimin bu sözlerini hiç unut­madım. Yirmi yıldır düşünürüm. Bir borçlu ülkenin insanı olarak, bazen uykularımı kaçırır, üzüntülere dalarım. Bir yandan iç borçlar, bir yandan dış borçlar, her gün katlanmaları, çığ gibi büyümeleri bana sıkıntıdan soğuk terler döktürür. Bir yandan delicesine israf, savurganlık, gösteriş merakı, öte yandan dağ gibi büyüyen borçlar, kapımıza dayanan alacaklılar...

Yüce Peygamberimiz buyuruyor, “Dere kenarında abdest alırken bile dikkatli olun, suyu israf etmeyin” diyor; öte yan­dan döküp saçmada, israfta, ziyan etmede dünya şampiyo­nuyuz. Çocukken, radyodan sık sık bir şarkı duyardım. “Titrerim mücrim gibi baktıkça istikbâlime...”. Şimdi bu sözleri daha acı acı duyumsuyorum, ürperiyorum. Atılan ekmekler, dökülen ye­mekler, akıl almaz rakamlarla yapılan nişanlar, düğünler, zevk için, keyif için gaddarca, zalimce kırılan tabaklar, trilyonlara va­ran ilâç israfları, moda adına rezil, kepaze edilen, atılan kumaş­lar, elbiseler, ayakkabılar, ev eşyası, boş yere yakılan elektrik­ler, akıtılan sular... Hepsini sayacak olsak sabahı buluruz. Özeti, çılgınca, aptalca, budalaca bir gidiş.

Çocukken anlatırlardı büyüklerimiz. Borçlu insanın boynu eğri olur derlerdi. Örnekler verirlerdi. Aç kalan ama kimseye belli etmeyen, efendiliğine halel getirmeyen insanlardan bahseder­lerdi. Şimdi bırakın zaruri ihtiyaçları, keyif için, seyahat için yük­sek faizle borç alan niceleri var. Fertte israf, ailede israf, işyer­lerinde, okullarda, kışlalarda, hastanelerde israf. Örneğe ne ha­cet. Hepimizin gözü önünde... Nereye bu gidiş?

Zâlim sadece vuran, kıran insanlar değildir. Eşyayı yerli yerinde kullanmamak, onun hakkını gözetmemek, ona edeple, saygıyla yaklaşmamak da zulümdür. Beş yaşında idim. Babaannem rahmetli, pirinç ayıklıyordu. Bir tane yere düştü. Babaannem eğildi, aramaya başladı. Sağa bakıyor, sola bakıyor, bulmaya çalışıyor. Çocuk­luk işte, aman babaanne dedim. Bir pirinç tanesi için bu kadar çaba harcamaya, yorulmaya değer mi? Rahmetli ilk defa sert­leşti bana karşı, öfkeyle doğruldu. Sen oturduğun yerden ah­kâm kesiyorsun, dedi. Hiç pirinç üretilirken gördün mü? İnsanlar ne kadar zorluk çekiyorlar. Bir pirinç tanesinde kaç insanın göz nuru, alın teri, emeği, çilesi var biliyor musun? Utancımdan kıp­kırmızı olmuştum.

Aradan yıllar geçti. Hukuk Fakültesinde öğrenciyim. Alain’in proposlarını okuyorum. Birden irkildim. Babaannemi hatırladım. Alain, bir insan yerde bir iğne görüp de eğilip almazsa, bütün uygarlığa karşı ihanet etmiş olur diyordu. İlâve ediyordu. Bir iğ­nenin üretiminde binlerce insanın alın teri, göz nuru, el emeği vardır diyordu.

Gerekmediği halde elektriği yakmakla, suyu kapamadan boş yere akıtmakta, gece çamurlu ayakkabılarımızı temizlemeden yatmakla, yemek yediğimiz kapları yıkamadan bırakmakla biz de zalimler sınıfına geçmiyor muyuz? Hayat çok ince, akıl al­maz incelikte ipliklerle örülmüştür. Her şey o kadar birbirine bağlıdır ki, ilkokul okuma kitabımızdaki bir sözü hiç unutmadım. Bir mıh bir nal kaybettirir. Bir nal, bir atı, bir at bir orduya savaşı kaybettirir diyordu.

Maddî durumumuz ne olursa olsun, ister zengin olalım, ister fakir, hepimiz çok dikkatli olmak zorundayız. Bunda parayı da, maddiyatı da aşan büyük bir edep ve incelik vardır. Eşyaya saygı, doğaya saygı, insana saygı, hayata saygı, Allah’a saygı birbirini takip eder. Hiçbir şeyi hor görmeden, kü­çük, önemsiz, basit görmeden, her zerreye saygıyla, edeple, in­celikle bakabilmek, her zerrede Hak’kın bir tecellisini görebilmek ne güzel bir haslettir.

Selam, saygı ve sevgi ile.

Sabri Tandoğan
Aziz Ruhları Şad Olsun.